تغذیه بچه ها در سنین مدرسه(1) - وبلاگ طراحی من

به گزارش وبلاگ طراحی من، اگرچه اندازه رشد بچه ها در 12-6 سالگی کاهش می یابد ولی به علت این که بچه ها بیشتر اوقات خود را در مدرسه می گذرانند و یا در باشگاه های ورزشی و برنامه های تفریحی شرکت می نمایند، دریافت غذایی آن ها زیاد می گردد. مسائل رفتاری مربوط به غذا خوردن تا این سنین معمولاً برطرف می شوند و بچه ها از خوردن غذا جهت برطرف گرسنگی لذت می برند. ولی تمایل به مصرف غذاهای آماده رستوران و یا سوپر مارکت ها بیشتر می گردد که در این دوران آموزش های لازم جهت عادات صحیح غذایی ضرورت دارد.

تغذیه بچه ها در سنین مدرسه(1)

اگرچه میزان رشد بچه ها در 12-6 سالگی کاهش می یابد ولی به دلیل این که بچه ها بیشتر اوقات خود را در مدرسه می گذرانند و یا در باشگاه های ورزشی و برنامه های تفریحی شرکت می نمایند، دریافت غذایی آن ها زیاد می شود. مسائل رفتاری مربوط به غذا خوردن تا این سنین معمولاً رفع می شوند و بچه ها از خوردن غذا جهت رفع گرسنگی لذت می برند. ولی تمایل به مصرف غذاهای آماده رستوران و یا سوپر مارکت ها بیشتر می شود که در این دوران آموزش های لازم جهت عادات صحیح غذایی ضرورت دارد.

احتیاجهای تغذیه ای در سنین مدرسه

تغذیه مناسب در رشد، سلامت و قدرت یادگیری بچه ها نقش بسزایی دارد. برنامه غذایی در این سنین باید متنوع، با انتخاب غذاهایی با چگالی بالای مواد مغذی و میزان کافی انرژی تنظیم شود. روزانه 3 وعده غذایی اصلی و 2 تا 3 میان وعده توصیه می شود.

انرژی

در این دوران اگرچه سرعت رشد یکنواخت و آهسته است ولی تأمین انرژی مناسب جهت رشد و تأمین انرژی لازم جهت فعالیت های روزانه بسیار لازم است. میزان انرژی مورد احتیاج بچه ها مدرسه ای به دلیل تفاوت در میزان بدن، میزان تحرک و سرعت رشد آن ها فرق دارد و هر چه تحرک و فعالیت بدنی دانش آموز بیشتر باشد طبعاً به انرژی بیشتری احتیاج دارد. این میزان انرژی برای بچه ها 9-6 ساله 90 کیلو کالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و در بچه ها 12- 10 ساله 70- 55 کیلو کالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. این انرژی باید از کربوهیدرات ها و چربی ها تأمین شود. کربوهیدرات ها که در گروه نان و غلات مانند نان، برنج و ماکارونی وجود دارند باید در برنامه غذایی روزانه گنجانده شوند و اقلامی مانند بیسکویت، کیک و تنقلاتی مانند برنج و گندم برشته به اسم میان وعده مصرف شوند. چربی ها هم مانند روغن، کره، خامه و پنیر خامه ای باید در حد اعتدال مصرف شوند.

پروتیین

پروتیین غذایی چهت نگهداری و ترمیم بافت ها و سنتز سلول ها و بافت های نو مورد احتیاج است. میزان پروتیین مورد احتیاج در بچه ها 12- 6 ساله 1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدنشان می باشد. ترکیبی از پروتیین های حیوانی و گیاهی به شرط آن که انرژی دریافتی کودک کافی باشد می تواند احتیاج بدن کودک را برای رشد تأمین کند.

در یافت غذاهای حاوی پروتیین با کیفیت بالا مثل تخم مرغ، گوشت قرمز، مرغ، شیر و لبنیات برای تأمین اسیدهای آمینه ضروری لازم هستند. ترکیبی از پروتیین غلات و حبوبات مثل عدس پلو هم می تواند در تأمین پروتیین مورد احتیاج کودک موثر باشد. در بچه های که گوشت نمی خورند، از گوشت چرخ نموده در غذاهای مورد علاقه کودک استفاده شود مانند ماکارونی، پیتزا، املت گوشت، کتلت، کباب و همبرگر.

ویتامین ها و مواد معدنی

امروزه مسائل عمده تغذیه ای، سوء تغذیه ناشی از دریافت کم پروتیین و انرژی، کم خونی ناشی از فقر آهن و کمبود ید و کلسیم وجود دارد. کمبود ویتامین آ و سایر ویتامین های گروه ب، مثل ویتامین ب2 و کمبود ویتامین د هم در بچه ها مدرسه ای گزارش شده است. این کمبودها به دلیل فقر مواد مغذی در غذاهای منطقه یا محرومیت خانواده و یا فقر فرهنگی خانواده می باشد و بچه ها این خانواده ها به ویژه بچه های که در جهش های رشدی هستند به دلیل احتیاج بیشتر به مواد مغذی بیشتر در معرض خطر قرار می گیرند.

کم خونی ناشی از فقر آهن

آهن مورد احتیاج در سنین مدرسه بستگی به سرعت رشد، ذخایر آهن بدن و قابلیت جذب آن از منابع غذایی دارد. ولی به طور کل برای تأمین ذخایر بدن در دوران رشد احتیاج روزانه بچه ها 10- 6 ساله 10 میلی گرم می باشد که تقریباً به میزان احتیاج یک مرد بالغ است. عوارضی که فقر آهن ایجاد می نماید و والدین و مربیان باید به آن توجه نمایند شامل خستگی مفرط، بی تفاوتی، بی حسی، کاهش قدرت یادگیری و عدم تمایل به فعالیت های فیزیکی مثل ورزش می باشد. این بچه ها معمولاً در آزمون استاندارد رشد مغزی امتیاز کمتری به دست می آورند. عواملی که منجر به کم خونی فقر آهن می شود شامل سطح پایین عایدی خانواده یا سکونت در مناطقی که شرایط بهداشت محیط در سطح مطلوبی نیست و ابتلا به بیماری های عفونی و انگلی و یا کم بودن سطح سواد والدین و عدم اگاهی های تغذیه ای آنان می باشد. علاوه بر این عوامل، عوامل رژیمی هم می توانند دخیل باشد. مثلاً کودکی که به جای مصرف غذا، میزان زیادی شیر مصرف می نماید، این امر منجر به کم خونی در او می شود و یا بچه های که گوشت دوست ندارند و دریافت آهن آن ها به صورت آهن غیر هم از منابع گیاهی است که کمتر جذب می شود بیشتر در معرض خطر قرار می گیرند.

برترین نوع آهن قابل جذب در منابع حیوانی مثل جگر، گوشت قرمز و مرغ وجود دارد. در صورتی که منبع آهن دریافتی روزانه غذاهای گیاهی مانند حبوبات، غلات، سبزی جات و زرده تخم مرغ باشد باید همراه آن ها میزان کافی ویتامین ث که در میوه های تازه به خصوص مرکبات، گوجه فرنگی، فلفل سبز دلمه ای و لیموی تازه وجود دارد مصرف شود.

کلسیم و ویتامیند

کلسیم برای استحکام دندان ها و استخوان ها و هم چنین برای رشد استخوان های نو لازم است. ولی برای جذب و متابولیسم کلسیم در بدن وجود ویتامین د حیاتی است و کمبود ویتامین د حتی در صورت مصرف کافی کلسیم می تواند باعث اختلال در جذب کلسیم شده و رشد استخوانی را مختل کند. برترین منبع ویتامین د نور آفتاب است. بنابراین تشویق دانش آموزان به ورزش و بازی در فضای باز و در برابر نور خورشید می تواند به تأمین ویتامین د آن ها یاری کند. برای تأمین کلسیم هم برترین منابع، شیر و لبنیات هستند. دانش آموزانی که به میزان کافی شیر و لبنیات مصرف نمی نمایند در معرض کمبود قرار می گیرند به ویژه اگر همراه با غذای خود نوشابه های گازدار زیاد مصرف نمایند به دلیل این که نوشابه ها حاوی میزان زیادی فسفر هستند که در جذب کلسیم اختلال ایجاد می نمایند. والدینی که بچه هاشان شیر مصرف نمی نمایند می توانند با اضافه کردن عسل یا یک قاشق مرباخوری کاکائو (میزان زیاد کاکائو به دلیل داشتن اگزالات از جذب کلسیم جلوگیری می نماید) طعم مورد علاقه کودک را ایجاد نمایند و یا شیر را به صورت فرنی یا شیر برنج به بچه ها بدهند. هم چنین از بستنی پاستوریزه، ماست و نان و پنیر در میان وعده های آن ها استفاده نمایند.

ویتامین آ

ویتامین آ نقش مهمی در رشد، حفظ قدرت بینایی و مقاومت بدن در مقابل بیماری ها و عفونت ها دارد. مهم ترین منابع ویتامین آ جگر و تخم مرغ، کره، شیر و لبنیات می باشد. پیش ساز ویتامین آ هم در سبزی های سبز و زرد مثل اسفناج، برگ های سبز کاهو، هویج و کدو حلوایی و میوه های زرد و نارنجی مثل هلو، آلو، زردآلو، طالبی، نارنگی، خرمالو و انبه وجود دارد که باید هر روز در برنامه غذایی بچه ها سنین مدرسه یک سروینگ از سبزی های سبز تیره و زرد تیره وجود داشته باشد. البته بچه ها در این سنین ممکن است تمایلی به مصرف سبزی های تازه همراه غذا نداشته باشند. بنابراین مادران باید سبزی جاتی مثل هویج، گوجه فرنگی، کاهو، گل کلم و سبزی های پخته مثل چغندر پخته (لبو)، نخود فرنگی، لوبیا سبز را به اسم میان وعده به بچه ها بدهند.

ید

ید ماده معدنی ضروری در فعالیت غده تیرویید و ماده اصلی در ساختمان هورمون های تیروییدی است که تنظیم متابولیسم بدن را به عهده دارند. در دوران رشد یعنی دوران جنینی، کودکی، سنین مدرسه و بلوغ احتیاج به ید حیاتی است و کمبود آن حتی کمبود خفیف آن می تواند موجب کاهش بهره هوشی و قدرت یادگیری شود. البته در بسیاری از کشورها از جمله کشور ما برای پیشگیری از کمبود ید، نمک ها را با افزودن ید غنی نموده اند که برترین راه پیشگیری هم مصرف نمک یددار است البته مصرف منابع غنی ید هم مانند ماهی های آب شور، غذاهای دریایی مانند صدف و میگو در تأمین ید مورد احتیاج مفید هستند.

هرم غذایی مخصوص بچه ها سنین مدرسه

برترین روش برای اطمینان از تأمین موادمغذی مختلف بچه ها در این گروه سنّی، پیروی از هرم غذایی است. هرم غذایی در واقع طرحی است که نشان می دهد از هر گروه غذایی چند واحد در طول روز باید مصرف شود که بر اساس هرم ارایه شده برای این گروه سنی، هر روز باید از گروه های غذایی طبق مقادیر زیر مصرف شود:

- گروه نان و غلات: 6 واحد یا بیشتر که هر واحد معادل 1 برش نان (30 گرم) و یا نصف لیوان غلات پخته مانند برنج و ماکارونی است.

- گروه سبزی جات: 5-3 واحد که هر واحد آن نصف لیوان سبزی خام یا 3/1 لیوان سبزی پخته می باشد.

- گروه میوه ها: 3-2 واحد که هر واحد آن 1 عدد میوه میانه یا نصف لیوان آب میوه طبیعی می باشد.

- گروه شیر و لبنیات: 3 واحد که هر واحد آن معادل 1 لیوان شیر یا ماست می باشد.

- گروه گوشت و جانشین های آن: 3 واحد یا بیشتر که هر واحد آن معادل 30 گرم گوشت قرمز، مرغ یا ماهی و یا یک عدد تخم مرغ می باشد.

مسائل تغذیه ای در این دوره سنی

چاقی

افزایش شیوع چاقی در بچه ها یکی از معضلات قابل توجه بهداشت عمومی است. بچه های که دارای اضافه وزن هستند به احتمال قوی چاقی آن ها در نوجوانی و بزرگسالی ادامه خواهد داشت. عواقب چاقی در دوران کودکی شامل مسائل روانشناسی (مثل کاهش معاشرت، عدم خودباوری و...)، افزایش مکرر چربی خون، افزایش فشار خون و تحمل غیر طبیعی گلوکز است. علاوه بر ژنتیک و رژیم غذایی نامناسب، عدم فعالیت بدنی نقش مهمی در شیوع چاقی در این سنین دارد. کاهش فعل و انفعالات متابولیک در بچه ها چاق بیشتر است به طوری که Klesges و همکارانش ثابت کردند میزان فعل و انفعالات در هنگام دیدنی تلویزیون در بچه ها 8 تا 12 ساله کمتر از میزان متابولیک استراحت است که منجر به چاقی می شود. و مطالعه مستند دیگری در خصوص دیدنی بیش از حد تلویزیون در بچه های که سطوح کلسترول آن ها بیشتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر بود، نشان داد آن هایی که بیشتر از 4 ساعت در روز تلویزیون دیدن می کردند در معرض خطر سطوح بالای کلسترول قرار داشتند. بنابراین بچه ها را باید به داشتن یک فعالیت ورزشی منظم روزانه عادت داد.

از آن جایی که بسیاری از بیماری های دوران بزرگسالی مانند بیماری های قلبی و عروقی، افزایش فشار خون، افزایش چربی خون و دیابت و برخی از سرطان ها به نحوه تغذیه مرتبط است و چون عادات غذایی از دوران کودکی شکل می گیرد بنابراین اصلاح عادات غذایی این دوران می تواند از بروز این بیماری ها در بزرگسالی جلوگیری کند.

کم وزنی و نارسایی رشد

کاهش وزن، عدم افزایش وزن یا نارسایی رشد می تواند ناشی از یک بیماری حاد یا مزمن، یک رژیم غذایی محدود، کم اشتهایی، کم اشتهایی ثانویه ناشی از یبوست یا دارو، محرومیت یا کمبود مطلق غذا باشد.

اگر کودک کوتاهی قد هم دارد احتمال کمبود روی باید آنالیز شود. عدم وجود فیبر در رژیم غذایی یا کاهش اجابت مزاج که منجر به یبوست مزمن شود، می تواند باعث کاهش اشتها، کاهش دریافت غذا و نارسای رشد شود. در این موارد با افزودن میوه (مخصوصاً انواع خشک آن ها) و سبزی جات، غلات صبحانه غنی از فیبر و سبوس دار و حبوبات به رژیم غذایی به رفع کردن یبوست و بهبود اشتها و پایان افزایش وزن یاری خواهید کرد. در هر حال ارزیابی دقیق بسیار اهمیت دارد و باید شامل ارزیابی فیزیکی، عاطفی و اجتماعی باشد. به اسم مثال استرس ناشی از رفتار اولیا و مربیان یا استرس های مربوط به امتحان می تواند روی اشتهای بچه ها اثر بگذارد. اگر این تأثیر موقتی باشد مسئله ای ایجاد نمی نماید ولی ادامه بی اشتهایی کودک می تواند مشکل آفرین باشد. گاهی اوقات استرس موجب زیاده خواری کودک می شود و در خصوص بچه ها چاق این مسأله مهم و قابل توجه است که آموزش مناسب و مشاوره با بچه ها می تواند تا حدودی مشکل آنان را کم کند.

منبع:نشریه تغذیه و سلامتی شماره - 78

منبع: راسخون