یک گام مهم برای تقویت اکوسیستم دانش بنیان، معاونت نوآوری و فناوری وزارت علوم چه اهدافی را دنبال می نماید؟ - وبلاگ طراحی من

به گزارش وبلاگ طراحی من، مهرماه1400 بود که وزیر علوم از تأسیس یک معاونت مستقل برای فناوری و نوآوری برای اولین بار در تاریخ این وزارتخانه اطلاع داد که حلقه ای مغفول در زنجیره علم و پژوهش به سمت صنعت، جامعه و پیشرفت است.

سرویس علم و پیشرفت وبلاگ طراحی من؛پاییز سال گذشته بود که وزیر علوم از تأسیس معاونت فناوری و نوآوری اطلاع داد و آن را حلقه ای مغفول در توالی علم، پژوهش به سمت صنعت، جامعه و پیشرفت معرفی کرد. به این ترتیب، معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم طبق گفته زلفی گلی، با راهنمایی شایسته و پارک های علم فناوری، مراکز رشد، دانشگاه ها و موسسات موجب افزایش و زایش شرکت های دانش بنیان خواهد شد. در ادامه برای آشنایی بیشتر با این معاونت تازه تأسیس، اهداف و برنامه های آن با امید رضایی فر سرپرست دفتر پشتیبانی امور فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به مصاحبه پرداخته ایم که در ادامه می خوانید.

فارس: درباره ساختار معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم کمی شرح دهید و اینکه فعالیت های این معاونت چگونه به فراوری فناوری و حل مسائل کشور کمک خواهد نمود؟

رضایی فر: مجموعه معاونت فناوری و نوآوری به عنوان یکی از ماموریت های اصلی تصریح شده در قانون به سال 1383 و به عنوان یکی از اصلی ترین بازوهای ماموریتی وزارتخانه تبیین شده بود و در برهه ای از زمان نیز بصورت عملیاتی تشکیل شد، اما به مرور، این مجموعه با معاونت پژوهشی ترکیب و با نام معاونت پژوهشی و فناوری موجودیت یافت. با روی کار آمدن دولت مردمی و توجه ویژه ریاست محترم جمهور و مقام عالی وزاررت، جناب دکتر زلفی گل به امر فناوری و نوآوری، این معاونت احیاء شد. اکنون قریب به 3 ماه از ایجاد این معاونت با خط مشی، ارتقای اکوسیستم فناوری و نقش آفرینی در نظام ملی نوآوری می گذرد و به کمک خداوند به زودی شاهد حضور موثر فناوری و نوآوری در عرصه اقتصاد و اجتماع خواهیم دید.

در معاونت فناوری و نوآوری دو اداره کل وجود دارد؛ یکی دفتر سیاست گذاری، برنامه ریزی و توسعه فناوری و نوآوری و دیگری دفتر پشتیبانی امور فناوری ونوآوری. با توجه به اهداف و ماموریت ها در این دو دفتر گروه های مختلفی در حال فعالیت هستند. برای نمونه در دفتر پشتیبانی امور فناوری ونوآوری 5 گروه وجود دارد که شامل: گروه تجاری سازی، تامین اقتصادی و جذب مشارک، گروه نوآوری، مالکیت فکری و ارزش گذاری فناوری، گروه پشتیبانی امور واحدهای فناور و دانش بنیان، گروه ایده ها، نیازها و اتاق فکر، گروه فرهنگ سازی، تعاملات ملی و بین المللی می شود.

یکی از اقدامات اولیه معاونت فناوری و نوآوری در راستای حل المسائلی کردن پژوهش ها و ایجاد ارتباط میان صنعت و دانشگاه، تدوین برنامه ایده ها و نیازها بوده است.

یکی از اقدامات اولیه معاونت فناوری و نوآوری در راستای حل المسائلی کردن پژوهش ها و ایجاد ارتباط میان صنعت و دانشگاه، تدوین برنامه ایده ها و نیازها بوده است. در این چارچوب، نیازهایی که در سطوح مختلف جامعه و صنعت وجود دارد دسته بندی و اولویت بندی شده و در محل دید دانشگاهیان و پژوهشگران قرار خواهد گرفت. مهم ترین هدف این سازوکار، کاربردی کردن و تقاضا محور شدن تحقیقات دانشگاهی است.

فارس:پارک های علم و فناوری و مراکز رشد در ساختار معاونت فناوری و نوآوری به چه شکل خواهند بود و چه برنامه ای برای آن در نظر گرفته شده است؟

رضایی فر: پارک های علم و فناوری و مراکز رشد به عنوان بازوهای اجرایی و بخشی از بدنه اصلی اکوسیستم فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هستند. کوشش می شود کارکرد پارک های علم و فناوری و مراکز رشد به نحوی ارتقا داده شود که بتوانند با صنعت و دانشگاه تعامل مطلوب و همبسته ای داشته باشند.

در حال حاضر 49 پارک علم و فناوری در کشور وجود دارد که یک سوم از شرکت های دانش بنیان در آنها مستقر هستند. بعلاوه 7500 واحد فناور در این اکوسیستم حضور دارند. بعلاوه مجموعه ای از مراکز رشد فناوری و کارآفرینی در دانشگاه ها فعال هستند که پس از سیر مراحل و واجد شرایط شدن، به پارک های علم و فناوری راه می یابند و از تسهیلات مربوطه بهره خواهد برد. البته این واحدها می توانند در صورت توانایی از پارک خارج و در قالب سهامی خاص و یا سهامی عام ادامه حیات بدهند. ساختار این اکوسیستم در معاونت فناوری و نوآوری برنامه ریزی شده و در حال پیاده سازی است.

فارس: در موضوع تجاری سازی محصولات دانش بنیان و فناوری های فراوری شده، چه خط مشی هایی از سوی معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم اتخاذ شده است؟

رضایی فر: در این زمینه ظرفیت هایی مطلوب و مناسبی در صندوق نوآوری و شکوفایی وجود دارد، از جمله صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی؛ قسمتی از منابع این صندوق از بخش خصوصی دریافت می شود و مقداری هم از صندوق نوآوری و شکوفایی. در یک سال اخیر صندوق های جسورانه نیز شکل گرفته اند ولی تفاوت های بسکمک با نمونه های بین المللی دارد؛ زیرا توان ریسک پذیری زیادی برای ورود به مراحل بالاتر ندارند. معاونت فناوری و نوآوری سعی دارد از یک سو با فرهنگ سازی مالکیت فکری، مجموعه های دانشگاهی و پارکی را به سمتی سوق دهد که بتوانند با شرکت های پیشرفته تر و رشد یافته تر همکاری نمایند و از سوی دیگر این منابع را جذب و ارتقا دهیم و به تبع آن تاثیر حوزه دانش بنیان در اقتصاد کلان کشورمان را بیشتر نماییم.

در یک سال اخیر صندوق های جسورانه نیز شکل گرفته اند ولی تفاوت های بسکمک با نمونه های بین المللی دارد

فارس: ارتباط معاونت فناوری و نوآوری با دفتر ارتباط صنعت و دانشگاه در خود وزارتخانه به چه شکل خواهد بود؟

رضایی فر: راهنمایی های شغلی مربوط به حوزه های کارآفرینی و دانش بنیان را در قسمت معاونت فناوری و نوآوری پیگیری خواهیم نمود، ولی راهنمایی شغل های مربوط به صنایع موجود، برعهده دفتر ارتباط صنعت و دانشگاه است. یکی از مسائل مهمی که در پارک ها بر آن تاکید داریم، بحث کارگزاری های تخصصی و جامع در ارتباط میان صنعت و دانشگاه است. جامع بودن کارگزاری به این معنا است که باید حوزه های مالکیت فکری، صنایع مرتبط، تامین اقتصادی، دانشگاه و ابزار و امکانات مرتبط با آن را به خوبی بشناسد. نبود این فضای کارگزاری یک کسری مهم است که می بایست در ایجاد و تقویت آن دوچندان اقدام نماییم.

فارس: اخیرا رهبرانقلاب یک راهبرد مهم را مورد تأکید قرار دادند و آن این بود که صنایع بزرگ می بایست دانش بنیان شوند. خط مشی ها و برنامه های معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم در این زمینه چیست؟

رضایی فر: این مهم در معاونت فناوری و نوآوری وزارت عتف به صورت ویژه ای مورد توجه قرار گرفته است. در چند سال گذشته اصرار بر حمایت از کسب و کارهای کوچک دانش بنیان بوده است. اکنون برای اتصال مجموعه های بزرگ به فضای دانش بنیان، نیاز به برنامه ریزی میان مدت و بلندمدت است. یکی از برنامه های معاونت فناوری و نوآوری حمایت از تحقیق و توسعه (R&D) صنایع بزرگ است که کوشش می شود افرادی که در دانشگاه خلاقیت دارند، تجاری سازی ایده های خود را به شرکت های بزرگ تر بسپارند. به این صورت، کسی که اختراعی را ثبت می نماید دیگر اجباری به راه اندازی کارخانه ندارد و در این قالب همه فعالیت های مرتبط نظام مند انجام خواهد شد.

در حال حاضر عمر فناوری 45 دقیقه است و اگر ثبت نشود فرد دیگری آن را ثبت خواهد نمود. از این نظر، دیگر منطقی نخواهد بود که یک موضوع را از ابتدای ایده پردازی تا مرحله نهایی اجرای آن به یک نفر بسپاریم. در این زمینه آموزش و ادبیات خاصی را شکل خواهیم داد و کسانی که خلاقیت دارند را در این زمینه حمایت می کنیم.

از طرف دیگر واقعیتی که وجود دارد این است که صنایع بزرگ وابستگی زیادی به واردات دارند و در واقع به نوآوری و فناوری ملی وابستگی ذاتی ندارند، زیراکه در حمایت و سرمایه گذاری حوزه فناوری و نوآوری، منافعی نمی بینند. در این راستا، ما می توانیم مردمی سازی و به نحوی ایجاد مشارکت اقتصادی و عمومی را به عنوان یک اهرم حمایتی استفاده کنیم. برای نمونه، اخیرا قرار شد با شرکت سایپا، پردیس خودرویی ایجاد کنیم، و نیز طرح های جریان ساز و کلان حوزه های موضوعی مختلفی را درگیر این موضوع نماییم، به گونه ای که از طرف صنایع بزرگ حمایت و پشتیبانی شوند.

فارس: معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم برای حوزه های ثبت اختراع (پتنت) و تحقیق و توسعه چه برنامه هایی مد نظر دارد؟

رضایی فر: موضوعات مرتبط با مالکیت فکری و تحقیق و توسعه (R&D) با جدیت در این معاونت دنبال می شوند؛ اصولا مفهوم تحقیق و توسعه از سنخ نوآوری است. در بحث مالکیت فکری، ثبت ایده بسیار مهم است. ما برای ارتقا شاخص هایی که در سطح جهان به آن نیاز داریم، یک گرنت مالکیت فکری را برنامه ریزی نموده ایم و بنا داریم ظرفیت دانشگاه ها را در این حوزه فعال کنیم.

ما برای ارتقا شاخص هایی که در سطح جهان به آن نیاز داریم، یک گرنت مالکیت فکری را برنامه ریزی نموده ایم و بنا داریم ظرفیت دانشگاه ها را در این حوزه فعال کنیم

معاونت فناوری و نوآوری وزارت عتف، گروه های مهمی را در این حوزه تعریف نموده که مشغول فعالیت هستند و سعی داریم نظام جامع مالکیت فکری در وزارت خانه فعال تر از قبل شود. البته نیاز به فرهنگ سازی در صنایع بزرگ هم داریم. یک آسیب شناسی که در این حوزه انجام پذیرفته نشان می دهد که پتنت ها ماهیت حقیقی دارند در صورتی که باید وزن حقوقی بیشتری داشته باشند. در طرح گرنت مالکیت فکری، کوشش شده به سمتی برویم که حقوقی ها بیشتر به سمت ثبت اختراع بروند.

علاوه بر مالکیت فکری، تامین اقتصادی صادرات هم بسیار مهم است که باید سهم مهمی از فراوری ناخالص داخلی را برای حوزه دانش بنیان ایجاد نماییم که البته بدون صادرات صرفا یک حرکت و چرخش داخلی خواهد بود. در این راستا آغاز به همکاری با پارک های علم و فناوری بین المللی نموده ایم و به نقاط خوبی از مذاکرات رسیده ایم که انشاله بتوانیم این فرآیند را تسهیل کنیم.

فارس: نظرتان درباره قانون جهش فراوری دانش بنیان چیست و ارتباط معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با توجه به حوزه مأموریت در هم تنیده این دو مجموعه چگونه خواهد بود؟

رضایی فر:کلیت قانون جهش فراوری دانش بنیان ظرفیت خوب و مطلوبی ایجاد نموده است. موارد مرتبط با این موضوع به صورت مکتوب به تصمیم گیران و کمسیون های مجلس منعکس شده است. باید یک سری تضاد منافع که در فضای گروه بندی ها وجود دارد در نظر گرفته شود و ضمانت اجرای مناسبی داشته باشد. اگر این امر رخ دهد قطعا اتفاق مهمی در حوزه دانش بنیان ها شکل خواهد گرفت.

در مورد ارتباط با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در حال تدوین برنامه ها هستیم و از امکانات یکدیگر برای ارتقا اکوسیستم فناوری و نوآوری استفاده خواهیم نمود. تعاملات سازنده ای میان دو معاونت وجود دارد و امیدوار هستیم بتوانیم فرایند تکمیل نماینده موثری در بالا بردن شان و جایگاه کشورمان داشته باشیم.